Θανάσης Μανιάτης*
Η συζήτηση της τρέχουσας κατάστασης της ελληνικής οικονομίας απαιτεί: Πρώτον, ένα σαφές θεωρητικό πλαίσιο μακροχρόνιας αναφοράς έτσι ώστε οι ερμηνείες και οι προτάσεις που διατυπώνονται να μην είναι απλώς περιγραφικές και ως εκ τούτου επιφανειακές και συγκυριακές. Δεύτερον, τη σύνδεση με τις εξελίξεις και τη συγκυρία της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας, καθώς τείνει να λησμονηθεί ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο αλλά μέρος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και ότι στην πραγματικότητα εκδηλώθηκε με καθυστέρηση ενός και πλέον χρόνου στην Ελλάδα.Η συζήτηση της τρέχουσας κατάστασης της ελληνικής οικονομίας απαιτεί δύο στοιχεία τα οποία σε μεγάλο βαθμό απουσιάζουν από τις κατεστημένες αλλά και από πολλές ετερόδοξες αναλύσεις και αναφορές. Πρώτον, ένα σαφές θεωρητικό πλαίσιο μακροχρόνιας αναφοράς έτσι ώστε οι ερμηνείες και οι προτάσεις που διατυπώνονται να μην είναι απλώς περιγραφικές και ως εκ τούτου επιφανειακές και συγκυριακές. Δεύτερον, τη σύνδεση με τις εξελίξεις και τη συγκυρία της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας, καθώς τείνει να λησμονηθεί ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο αλλά μέρος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και ότι στην πραγματικότητα εκδηλώθηκε με καθυστέρηση ενός και πλέον χρόνου στην Ελλάδα. Έτσι, η προσέγγιση της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας στη μακροχρόνια εκδοχή της και ειδικότερα στο πεδίο των θεωριών οικονομικής κρίσης και ανάπτυξης χρησιμοποιείται εδώ για την ανάλυση της μακροχρόνιας πορείας και της τρέχουσας συγκυρίας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και της οικονομίας των ΗΠΑ στο βαθμό που η τελευταία εξακολουθεί να καθορίζει και να εκφράζει τις κυρίαρχες τάσεις της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας.
Η καπιταλιστική οικονομία είναι ένα δυναμικό αλλά ταυτόχρονα και αντιφατικό σύστημα. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής διέρχεται περιόδους άνθησης αλλά και περιόδους στασιμότητας και κρίσης. Οι συχνά μεγάλες εναλλαγές στο ρυθμό μεταβολής της οικονομικής δραστηριότητας ακολουθούν τις διακυμάνσεις στις επενδύσεις και το ρυθμό συσσώρευσης κεφαλαίου, οι οποίες με τη σειρά τους ρυθμίζονται από την κίνηση του ποσοστού κέρδους, της πιο σημαντικής μεταβλητής της κλασικής και μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας. Βασικό επιχείρημα αυτού του άρθρου είναι ότι η σημερινή και η πρόσφατη οικονομική συγκυρία εξηγούνται όπως και η κρίση της δεκαετίας του 1970, σε μεγάλο βαθμό από την πορεία, το επίπεδο και τις διακυμάνσεις του ποσοστού κέρδους, διεθνώς, αλλά και στην ελληνική οικονομία. Όπως είναι γνωστό, η απόδοση του κεφαλαίου που εκφράζεται από το καθαρό ποσοστό κέρδους του ιδιωτικού κεφαλαίου αποτελεί τη συμπύκνωση της εξέλιξης της διανομής εισοδήματος ανάμεσα σε κεφάλαιο και (παραγωγική) εργασία (δηλαδή του ποσοστού υπεραξίας ή ποσοστού εκμετάλλευσης) και της πορείας της τεχνολογικής μεταβολής όπως η τελευταία αποτυπώνεται στην εξέλιξη του λόγου κεφαλαίου-προϊόντος (δηλαδή της οργανικής ή υλοποιημένης σύνθεσης κεφαλαίου).
Επιπρόσθετα, με δεδομένα τα τρέχοντα οξυμένα δημοσιονομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, η δευτερογενής (μετα-δημοσιονομική) διανομή του εισοδήματος όπως προκύπτει έπειτα από την αναδιανεμητική παρέμβαση του κράτους οφείλει επίσης να εξετασθεί. Έτσι, εκτός από το ποσοστό κέρδους, το ποσοστό υπεραξίας και την οργανική σύνθεση κεφαλαίου εξετάζονται το ύψος, το πρόσημο και οι διακυμάνσεις του καθαρού κοινωνικού μισθού για την εργατική τάξη κατά την τελευταία περίοδο, έτσι
ώστε να ανιχνευθεί και να εντοπισθεί η πιθανή σχέση ανάμεσα στα ελλείμματα και το συσσωρευμένο χρέος και την καθαρή δημοσιονομική θέση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα. Συνοπτικά, στα παρακάτω ισχυριζόμαστε ότι η κρίση της ελληνικής οικονομίας αποτελεί μέρος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έχοντας προκληθεί από τον ίδιο μηχανισμό, το νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους. Η κρίση αυτή είναι δομική, συνέχεια και ετεροχρονισμένη εμφάνιση της κρίσης της δεκαετίας του 1970 και γι αυτό δύσκολο να ξεπερασθεί. Από την άλλη πλευρά, η κρίση της ελληνικής οικονομίας εκτός από κρίση υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου και χαμηλής κερδοφορίας είναι επιπρόσθετα και κρίση συσσώρευσης δημοσίου χρέους, ένας συνδυασμός που έχει πλέον καταστήσει την αναπαραγωγή του ελληνικού καπιταλισμού ιδιαίτερα προβληματική.
Αναπτύχθηκε στην Ημερίδα του Τμήματος Πολιτικής Οικονομίας του Ομίλου Μαρξιστικών Ερευνών, Αθήνα, 13-1-2013
Ολόκληρο το κείμενο
http://aristeroblog.gr/sites/default/files/MANIATHSTHAN.pdf#overlay-context=node/1346