Η Ιταλία και το ευρώ

Το πλέγμα κανόνων και μηχανισμών δημοσιονομικής επιτήρησης, που επιβλήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 υπό την πίεση του τότε Γερμανού ΥΠΟΙΚ, Τέο Βάιγκελ, στοχοποιούσε πρωτίστως τη μοναδική μεγάλη, αλλά «απείθαρχη», οικονομία της Ευρώπης, την Ιταλία, ώστε να μη χρειασθεί η γερμανική ηγεσία να απαντήσει στο δίλημμα που θα προκαλούσε πολιτική αναταραχή στο εσωτερικό της και διάλυση της νομισματικής ένωσης: «θα πληρώσει ο Γερμανός φορολογούμενος τα ιταλικά χρέη»;

Από την εποχή σχεδιασμού της νομισματικής ένωσης και την ιστορική απόφαση να γίνει δεκτή, παρά τα γνωστά προβλήματά της, στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση η Ιταλία έχουν μεσολαβήσει πολλά γεγονότα και αλλαγές στο σύστημα κανόνων της ευρωζώνης: αρχικά η ίδια η Γερμανία παραβίασε τους κανόνες, οδηγώντας σε γενικευμένη χαλάρωση, αργότερα, με αφορμή την κρίση χρέους, η Γερμανία επέβαλε εκ νέου όρους για διασώσεις προβληματικών οικονομιών και ένα νέο, αυστηρότερο πλέγμα δημοσιονομικών κανόνων.

Είναι γνωστό ότι, από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η ελληνική κρίση, η γερμανική ηγεσία λάμβανε όλες τις αποφάσεις για τη διαχείρισή της (και, αργότερα, τη διαχείριση ανάλογων κρίσεων σε άλλα μέλη της ευρωζώνης) με ένα βασικό κριτήριο: να μπορούν οι ίδιοι «κανόνες εμπλοκής» να εφαρμοσθούν σε ενδεχόμενη διάσωση της Ιταλίας.

Τη διετία 2012-2013, όταν πλέον οι αγορές αμφισβητούσαν ότι μια οικονομία με το μέγεθος και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιταλικής, θα μπορούσε ποτέ να διασωθεί με ένα πρόγραμμα δανεισμού και λιτότητας, όπως αυτά που εφαρμόσθηκαν στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, ένας Ιταλός έδωσε τη λύση που απέτρεψε μια κρίση χρέους στην Ιταλία με ολέθριες συνέπειες για τη συνοχή της ευρωζώνης.

Ο Μάριο Ντράγκι, από τη θέση του προέδρου της ΕΚΤ, ξεκαθάρισε ότι η κεντρική τράπεζα θα έκανε «ό,τι χρειάζεται» για τη διάσωση του ευρώ και έθεσε νέους κανόνες παιχνιδιού, για τη διάσωση μιας μεγάλης οικονομίας, όπως η ιταλική, όχι από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, που έχει περιορισμένους πόρους, από την ΕΚΤ, που έχει στη διάθεσή της το μηχανισμό δημιουργίας χρήματος.

Το σχέδιο Ντράγκι, που μόνο με την ανακοίνωσή του ηρέμησε τις αγορές και δεν έχει χρειασθεί να τεθεί σε εφαρμογή, κινείται στα όρια της, μισητής στους Γερμανούς, νομισματικής χρηματοδότησης: η ΕΚΤ θα μπορεί να αγοράζει ομόλογα από την πρωτογενή αγορά, για να καλύπτει τις δανειακές ανάγκες μιας χώρας. Το σχέδιο, όμως, έχει και μια γερμανική «πινελιά»: για να αρχίσουν οι αγορές των ομολόγων, θα πρέπει η χώρα που διασώζεται να αποδεχθεί την εφαρμογή προγράμματος σταθεροποίησης, με επίβλεψε των ευρωπαϊκών θεσμών και, πιθανόν, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η λαϊκιστική κυβέρνηση της Ιταλίας κινείται ολοταχώς προς την… πύλη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και σε μια πολιτική αναμέτρηση με την Γερμανία και τις άλλες πλεονασματικές οικονομίες του Βορρά, καθώς έχει εγκλωβισθεί στις  εκτός πραγματικότητας υποσχέσεις που έδωσε στους ψηφοφόρους και φοβάται ότι, αν τις αθετήσει εντελώς, σύντομα τα δύο συγκυβερνώντα κόμματα θα φθάσουν στο πολιτικό τους τέλος.

Το σχέδιο των κυβερνητικών εταίρων της Ρώμης για τον προϋπολογισμό του 2019 δεν έχει παρουσιασθεί ακόμη, αλλά είναι πια βέβαιο ότι δεν θα έχει την παραμικρή σχέση με τον προϋπολογισμό λιτότητας που απαιτούν Βρυξέλλες και αγορές. Κάποιες από τις αλόγιστες υποσχέσεις για αυξήσεις συντάξεων και φοροελαφρύνσεις θα ενταχθούν στο σχέδιο, ενώ δηλώνεται επίσημα ότι είναι πολύ πιθανό να ξεπερασθεί το όριο ελλείμματος του 3%, που η Γερμανία θέλει να επιβάλει χωρίς αποκλίσεις στην ευρωζώνη.

Τα δύο συγκυβερνώντα κόμματα, που δεν έχουν εμπειρία οικονομικής διαχείρισης, πιστεύουν, σύμφωνα με δημοσίευμα της “La Stampa”, το οποίο για ευνόητους λόγους διαψεύσθηκε, ότι θα έχουν το περιθώριο να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους, χωρίς δραστικές υποβαθμίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης από τους οίκους και εκτίναξη των αποδόσεων των ομολόγων στα ύψη, αν προσφύγουν στην ΕΚΤ και ζητήσουν από την κεντρική τράπεζα να υποστηρίξει τα ιταλικά ομόλογα με αγορές από τη δευτερογενή αγορά.

Αυτό είναι πιθανότατα το ολέθριο λάθος στους υπολογισμούς τους: ο Ιταλός Μάριο Ντράγκι είναι εντελώς απίθανο να εμφανισθεί ως σωτήρας της εθνικής του οικονομίας, την ώρα που οι αγορές θα εγκαταλείπουν τα ιταλικά ομόλογα, αποδοκιμάζοντας εμπράκτως της οικονομική πολιτική της Ρώμης. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι οι ελλειμματικές κεντρικές τράπεζες του Νότου, με επικεφαλής τη γαλλική, θα συνασπίζονταν για να σωθεί η Ιταλία, κόντρα στην ομάδα της Bundesbank, που θα επιχειρούσε να μπλοκάρει τη διάσωση, ο Μάριο Ντράγκι δεν θα άντεχε να υποστηρίξει μια διάσωση της Ιταλίας με τέτοιους όρους, που θα αμαύρωνε την επιτυχημένη καριέρα του στην ΕΚΤ.

Τι θα μπορούσε να γίνει για να ξεπερασθεί το αδιέξοδο; Αυτό που οι λαϊκιστές της Ρώμης δεν θα ήθελαν να ακούσουν: να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός αγοράς ομολόγων από την πρωτογενή αγορά, για πρώτη φορά στην ιστορία, με την Ιταλία όμως να δεσμεύεται για την εφαρμογή του δικού της μνημονίου.

Αν η κατάσταση φθάσει στο σημείο αυτό, είναι πολύ δύσκολο να γίνουν προβλέψεις για την έκβαση της κρίσης. Θα υποκύψει στην ευρωπαϊκή πίεση ο κυβερνητικός συνασπισμός; Θα αποδεχθεί ένα μνημόνιο που θα περιόριζε ασφυκτικά και ταπεινωτικά, για μια μεγάλη χώρα, την κυριαρχία στην άσκηση οικονομικής πολιτικής; Ή θα ανοίξει την πόρτα εξόδου από την ευρωζώνη, με ένα δημοψήφισμα, για το οποίο κατ’ επανάληψη έχουν μιλήσει ηγετικά στελέχη της σημερινής κυβέρνησης και το οποίο υποστηρίζει ο ιδρυτής του Κόμματος Πέντε Αστέρων, Μπέπε Γκρίλο;

Με μια κυβέρνηση στην Ρώμη που μόνο ως προβλέψιμη δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί και με τους Ιταλούς να αναπολούν την ευημερία των ημερών της λιρέτας, αντιμετωπίζοντας απόλυτη οικονομική στασιμότητα από τότε που η χώρα εντάχθηκε στην ευρωζώνη, όλα τα ενδεχόμενα θα είναι ανοικτά…