Από μόνη της, η κρίση της Κύπρου είναι μόνο μια σταγόνα στον ωκεανό της οικονομίας. Παρέχει ωστόσο σημαντικά διδάγματα για πολύ μεγαλύτερες οντότητες, συμπεριλαμβανομένης και της ευρωζώνης στο σύνολό της. Μερικά από αυτά τα διδάγματα είναι ενθαρρυντικά. Κάποια άλλα είναι ανησυχητικά. Και το χάος στην ευρωζώνη παραμένει.
Την περασμένη εβδομάδα, σε μία απελπισμένη προσπάθεια να διατηρήσει το offshore τραπεζικό μοντέλο της, η κυπριακή κυβέρνηση αποφάσισε να επιβάλει «κούρεμα» στις καταθέσεις κάτω των €100.000, κάτω δηλαδή από το ανώτατο όριο για την ασφάλιση των καταθέσεων στην ευρωζώνη. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ιδέα αυτή δεν αντιμετωπίστηκε καθόλου θετικά, ούτε στην Κύπρο, αλλά ούτε και οπουδήποτε αλλού στην ευρωζώνη.
Το τρέχον σχέδιο πλησιάζει πολύ περισσότερο σε αυτό που εννοούμε όταν λέμε «ομαλή εξυγίανση τραπεζών». Η Λαϊκή τράπεζα πρόκειται να χωριστεί σε καλή και κακή. Οι καταθέσεις στην τράπεζα, κάτω από €100.000, και τα περιουσιακά στοιχεία αξίας €9 δις –το οφειλόμενο ποσό στην κεντρική τράπεζα ως μέρος της στήριξης ρευστότητάς της- θα μεταφερθούν στην Τράπεζα της Κύπρου. Στα υπόλοιπα θα πραγματοποιηθεί σταδιακή εκκαθάριση. Εκείνοι με αξιώσεις σε καταθέσεις άνω των €100.000 πρόκειται να λάβουν επιστροφές, ανάλογα με την όποια τελική αξία των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας.
Εν τω μεταξύ, οι αποταμιευτές στην Τράπεζα Κύπρου με καταθέσεις άνω των €100.000 θα δουν τους λογαριασμούς τους να παγώνουν και θα υποστούν «κούρεμα» αγνώστου μεγέθους. Το κούρεμα θα είναι πιθανότατα μεγάλο: μπορεί και 40 τοις εκατό. Τέλος, πρόκειται να επιβληθούν προσωρινοί έλεγχοι συναλλάγματος.
Τι να συμπεράνει κανείς από όλα αυτά; Θεωρώ ότι μπορούμε να αποκομίσουμε τουλάχιστον τέσσερα διδάγματα. Πρώτον, ότι η ευρωζώνη έχει πράγματι την ικανότητα να κάνει στο τέλος το σωστό, όχι όμως προτού εξαντλήσει πρώτα όλες τις εναλλακτικές. Λέγοντας ότι το σχέδιο αυτό είναι «το σωστό», δεν εννοώ φυσικά ότι δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε καλύτερες εναλλακτικές λύσεις. Ωστόσο, όλες αυτές οι λύσεις απαιτούν και τον κατάλληλο βαθμό αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών και των λαών, κάτι που απουσιάζει προς το παρόν (και δεν φαίνεται πιθανό για το εγγύς μέλλον).
Δεδομένης της απροθυμίας για οριστικές επιχορηγήσεις στην Κύπρο, το παρόν σχέδιο είναι σχεδόν σίγουρα το λιγότερο κακό. Προστατεύει τις μικρές καταθέσεις και επιβάλει μία ορθολογική διαδικασία εκκαθάρισης. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα είναι ευτυχισμένο. Το ίδιο ευτυχισμένος θα είναι και ο διαβόητος Jeroen Dijsselbloem, ο Ολλανδός υπουργός Οικονομικών και επικεφαλής του Eurogroup, ο οποίος πιστεύει ότι η σκληρή προσέγγιση προς τους πιστωτές είναι η σωστή στρατηγική για την ευρωζώνη.
Δεύτερον, ένα ευρώ δεν είναι παντού το ίδιο. Ενώ ένα χαρτονόμισμα ευρώ είναι πράγματι ένα χαρτονόμισμα ευρώ, σχεδόν όλα τα ευρώ είναι ουσιαστικά υποχρεώσεις των τραπεζών. Το αποτέλεσμα στην Κύπρο, υποδεικνύει ότι η αξία ενός ευρώ τραπεζικών υποχρεώσεων, εξαρτάται από την φερεγγυότητα της ίδιας της τράπεζας και της κυβέρνησης που βρίσκεται πίσω από αυτήν. Αν η τράπεζα και το κράτος είναι αφερέγγυα, το πιθανότερο δεν είναι μόνο να χάσουν ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων τους οι δανειστές, αλλά και να δουν το υπόλοιπο κομμάτι να «παγώνει» πίσω από ελέγχους, που έχουν τεθεί εν ισχύ για να αποτρέψουν την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος μίας χώρας.
Πόσο καιρό θα μπορούσαν να κρατήσουν αυτοί οι «προσωρινοί» έλεγχοι; Οι Γάλλοι λένε «c’est le provisoire qui dure» (το προσωρινό είναι αυτό που διαρκεί). Αυτό είχε την τάση να ισχύει στην περίπτωση των συναλλαγματικών ελέγχων, όπως δείχνει η περίπτωση της Ισλανδίας. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Guntram Wolff της Bruegel, μία νομισματική ένωση με εσωτερικούς ελέγχους συναλλάγματος αποτελεί αντίφαση. Μονάχα η προθυμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να χρηματοδοτήσει απεριόριστα τις κυπριακές τράπεζες, θα μπορούσε να βάλει τέλος σε αυτούς τους ελέγχους στο εγγύς μέλλον. Θα είναι άραγε πρόθυμη να δράσει σύντομα;
Το τρίτο «δίδαγμα» από την Κύπρο είναι ότι η σχέση μεταξύ των τραπεζών, των κρατών και της ευρωζώνης, είναι πολύ πιο περίπλοκη από όσο φαινόταν κάποτε. Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι η δράση στην Κύπρο δε μας λέει πολλά για τη νομισματική ζώνη. Εξάλλου, το νησί αυτό είναι μοναδικό, λόγω του μεγέθους των τραπεζικών του υποχρεώσεων, της αντιδημοτικότητας των τραπεζικών του πιστωτών και της οριακής αφερεγγυότητας του κράτους του. Ή θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι αποτελεί πρότυπο για άλλες χώρες με παρόμοια αδύναμα κράτη. Θα μπορούσαμε ακόμα και να το εκλάβουμε ως πρότυπο για όλα τα κράτη της ευρωζώνης, εκτός περιόδων οικονομικής κρίσης των διαστάσεων του 2008. Τέλος, ένας παρατηρητής θα μπορούσε εύκολα να πιστέψει ότι η Κύπρος αποτελεί πρότυπο για όλα τα κράτη της ευρωζώνης, υπό όλες τις συνθήκες. Ποια από αυτές τις ερμηνείες είναι η σωστή; Κανείς δεν ξέρει. Αλλά, το πιθανότερο είναι να είναι η δεύτερη. Στην ευρωζώνη, δεν υφίσταται ακόμη συναίνεση επί της αρχής ότι οι πιστωτές, και όχι οι φορολογούμενοι, θα πρέπει να πληρώνουν όταν πτωχεύει μία τράπεζα. Πιστεύει κανείς ότι γερμανική κυβέρνηση δεν θα έσωζε την Deutsche Bank αν η τράπεζα είχε προβλήματα; Φυσικά και θα την έσωζε.
Η ιδανική κατάληξη για το κυπριακό αδιέξοδο θα ήταν να αποκτήσουν περισσότερα κεφάλαια όλες οι τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, λόγω της περιορισμένης δημοσιονομικής ικανότητας των κρατών-μελών της νομισματικής ένωσης, οι τράπεζές τους χρειάζεται να είναι καλύτερα κεφαλαιοποιημένες από ότι αλλού. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι η πραγματική κατάληξη να είναι διαφορετική: οι ασφαλέστερες τράπεζες θα είναι αυτές στις δημοσιονομικά ισχυρότερες χώρες. Η εναλλακτική αυτής της κατάληξης θα ήταν μία πραγματική τραπεζική ένωση. Αυτό όμως θα απαιτούσε είτε μία δημοσιονομική ένωση, είτε την προθυμία να εφαρμοστεί το ίδιο σκληρό καθεστώς εξυγίανσης σε όλες τις τράπεζες. Τίποτα από τα δύο δεν είναι πιθανό.
Ένα τελευταίο δίδαγμα που προκύπτει από την κρίση είναι ότι έχει χειροτερεύσει ο ήδη «κακός γάμος», όπως τον έχω αποκαλέσει ξανά, ο οποίος δεσμεύει μεταξύ τους τα μέλη της ευρωζώνης. Η Κύπρος δεν είναι σημαντική για την ευρωζώνη στο σύνολό της· το κόστος δανεισμού για τις τράπεζες και τα κράτη έχει αλλάξει ελάχιστα (βλ. γραφήματα). Αλλά η κρίση αυτή είναι μία ακόμα ευκαιρία να ξεπροβάλλει ξανά στην επιφάνεια η «φούσκα» του θυμού. Δικαιολογημένα, οι παλιοί φόβοι που ήθελαν το ευρώ να υπονομεύει την ευρωπαϊκή ενότητα, αντί να την ενισχύει, επιστρέφουν και πάλι.
Η κρίση έχει επίσης δείξει ότι, ακόμα και όταν το τίμημα της παραμονής εντός της ένωσης μοιάζει υψηλό -όπως ήταν άλλωστε για πολλούς Κύπριους- οι οφειλέτες είναι πρόθυμοι να το πληρώσουν. Το διαζύγιο φαντάζει πολύ πιο τρομακτικό –τουλάχιστον τη στιγμή της απόφασης. Αυτό ισχύει και για τους πιστωτές. Αγανακτούν με το γεγονός ότι τους εκμεταλλεύονται για τη «διάσωση» των οφειλετών. Αλλά προτιμούν αυτή τη λύση από την έξοδο από την Ένωση, τόσο για οικονομικούς, όσο και για πολιτικούς λόγους.
Έτσι λοιπόν συνεχίζει να κουτσαίνει η ευρωζώνη, περνώντας από τη μία κρίση στην άλλη. Μπορεί –ή πρέπει- να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση επ’ αόριστον; Αυτό δεν το γνωρίζω. Είμαι σχεδόν σίγουρος όμως, ότι η στρατηγική της ανταγωνιστικής λιτότητας δε μπορεί να επαναφέρει την ευρωζώνη στην οικονομική ευρωστία. Τα μόνα πράγματα που εγγυάται η λιτότητα για το μέλλον είναι μία αδύναμη οικονομία στην ευρωζώνη, περισσότερο χρέος, τραπεζικές κρίσεις και κρίσεις ανεργίας στις πιο αδύναμες οικονομίες. Ταυτόχρονα, η θέληση να διατηρηθεί ανέπαφη η ευρωζώνη είναι τρομερή. Πρόκειται λοιπόν για σύγκρουση μίας ακαταμάχητης δύναμης με ένα ακίνητο αντικείμενο. Η κρίση στην Κύπρο είναι ένα μικρό και, κατά κάποιο τρόπο, μη αντιπροσωπευτικό επεισόδιο σε μία μακρά και οδυνηρή ιστορία. Δεν είμαστε καν κοντά στο να γραφτεί το τελευταίο κεφάλαιο.
http://www.sofokleous10.gr/portal2/index.php?option=com_content&view=article&id=92455&catid=&Itemid=73