Αναστασία Βούλγαρη
2ο μέρος
O Κάμερον, ο Φρίντμαν, η Σχολή του Σικάγου και ο καπιταλισμός της καταστροφής.
« Όταν ο τυφώνας Κατρίνα έπληξε τη Νέα Ορλεάνη και ένα ολόκληρο πλέγμα Ρεπουμπλικάνων πολιτικών «δεξαμενών σκέψης» και ιδιωτικών εργοληπτικών εταιρειών άρχισαν να μιλάνε για «λευκή σελίδα» και συναρπαστικές ευκαιρίες, είχε καταστεί πλέον ολοφάνερο ότι η προτιμώμενη μέθοδος προώθησης των επιχειρηματικών σκοπών ήταν η εκμετάλλευση συλλογικών τραυμάτων προκειμένου να επιβληθούν ριζικές κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές. Οι περισσότεροι άνθρωποι που επιβιώνουν από μια βιβλική καταστροφή θέλουν ακριβώς το αντίθετο μιας καινούριας αρχής: Επιθυμούν να διασώσουν ό,τι μπορούν και να αρχίσουν να επιδιορθώνουν ό,τι δεν έχει καταστραφεί, επανεπιβεβαιώνοντας τη σχέση τους με τον τόπο που τους έχει διαμορφώσει ». (Κλάιν, σ. 22).
Όμως το συμφέρον του καπιταλισμού της καταστροφής είναι ακριβώς το αντίθετο. Να γκρεμίσει ό,τι έχει απομείνει και στη θέση του να οικοδομήσει αυτό που θα αποδώσει μεγαλύτερα κέρδη στις ανεξέλεγκτες πλέον εταιρείες και στις τράπεζες, που λειτουργούν συντεταγμένα και συντονισμένα σε μια εκστρατεία ενάντια στο ίδιο το ανθρώπινο γένος.
Επτά μήνες μετά το τσουνάμι στη Σρι-Λάνκα, εκμεταλλευόμενοι τον πανικό και τον τρόμο, ξένοι επενδυτές και διεθνείς δανειστές σε συνεργασία με την κυβέρνηση της χώρας, παρέδωσαν ολόκληρη την ακτογραμμή σε επιχειρηματίες που κατασκεύασαν γρήγορα τουριστικά θέρετρα. Οι ψαράδες εμποδίστηκαν να ξανακτίσουν τα παραθαλάσσια χωριά τους.
Σεπτέμβριος 2005: Τυφώνας Κατρίνα, Νέα Ορλεάνη
«Επιτέλους ξεμπερδέψαμε με το ζήτημα της κοινωνικής στέγης στη Νέα Ορλεάνη. Εμείς δεν μπορούσαμε να το κάνουμε, αλλά το έκανε ο Θεός», αναφώνησε ο Ρεπουμπλικάνος βουλευτής Ρίτσαρντ Μπέικερ, την ημέρα που οι πολίτες της Νέας Ορλεάνης, έχοντας χάσει το βιός τους εξ’ αιτίας του τρομερού τυφώνα, είχαν στοιβαχτεί σε καταυλισμούς, θρηνώντας τους άταφους νεκρούς τους.
Ο… τρανός εργολάβος της περιοχής, ο Τζότζεφ Καζινάρο σε μια έκρηξη χαράς για τη βιβλική καταστροφή που έβλεπε γύρω του είπε: « Πιστεύω ότι τώρα μπορούμε να αρχίσουμε από την αρχή. Αυτή η λευκή σελίδα μας εξασφαλίζει μεγάλες, πολύ μεγάλες ευκαιρίες». (Σελ. 16).
Τα περισσότερα σχολεία της Νέας Ορλεάνης ήταν συντρίμμια.
Τρεις μήνες μετά την κατάρρευση των φραγμάτων που προστάτευαν τη Νέα Ορλεάνη, ο Μίλτον Φρίντμαν, στα 93 του και με κλονισμένη υγεία, βρίσκει τη δύναμη και αρθρογραφεί στη Wall Street Journal. Μεταξύ άλλων γράφει: «Τα περισσότερα σχολεία της Νέας Ορλεάνης είναι συντρίμμια […] όπως εξ’ άλλου και τα σπίτια των παιδιών που φοιτούσαν σε αυτά. Τα παιδιά είναι πλέον διασκορπισμένα σε ολόκληρη τη χώρα. Πρόκειται για μια τραγωδία. Αλλά είναι επίσης και μια ευκαιρία να μεταρρυθμίσουμε ριζικά το εκπαιδευτικό σύστημα».
Τί κέρδισαν οι εταιρείες από την καταστροφή
Ακύρωση των σχεδίων για κοινωνικές κατοικίες και αντικατάσταση τους από συγκροτήματα ιδιόκτητων κατοικιών. Χαμηλότερους φόρους, λιγότερες κανονιστικές ρυθμίσεις, φθηνότερο εργατικό δυναμικό.
Η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους υποστηρίζοντας το σχέδιο Φρίνμαν για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην περιοχή, το χρηματοδότησε με δεκάδες εκατομμύρια δολάρια, προκειμένου τα δημόσια σχολεία της Νέας Ορλεάνης να μετατραπούν σε «επιδοτούμενα σχολεία», δηλαδή ιδιωτικά σχολεία που θα επιχορηγούνταν από το δημόσιο.
Κάθε οικογένεια θα παραλάμβανε κουπόνια (!) με τα οποία τα παιδιά της θα μπορούσαν να πηγαίνουν στα επιδοτούμενα σχολεία. Τα χρήματα για τα επιδοτούμενα σχολεία η κυβέρνηση των ΗΠΑ τα άντλησε από το «ταμείο» με τα δισεκατομμύρια δολάρια της χρηματικής βοήθειας προς τους πληγέντες. Δηλαδή η κάθε πληγείσα οικογένεια αντί να πάρει το ποσό που της αναλογούσε θα έπαιρνε κουπόνια για τη συμμετοχή των παιδιών της στο επιδοτούμενο σχολείο.
Αποτελέσματα: Μέσα σε δεκαεννέα μήνες από τα 123 δημόσια σχολεία είχαν απομείνει τα 4 και τα 7 επιδοτούμενα σχολεία είχαν πολλαπλασιαστεί σε 31.
Όλα τα μέλη του συνδικάτου των δασκάλων, ενός από τα ισχυρότερα συνδικάτα της χώρας, είχαν απολυθεί. Τετρακόσιοι εβδομήντα συνδικαλιστές-δάσκαλοι έχασαν τη δουλειά τους και όσοι απέμειναν είδαν τη συλλογική σύμβαση του κλάδου να μετατρέπεται σε κουρελόχαρτο.
Το American Entreprise Institute, μια φριντμανική «δεξαμενή σκέψης», πανηγύριζε επειδή «ο τυφώνας Κατρίνα πραγματοποίησε σε μια μέρα […] ό,τι οι μεταρρυθμίσεις του σχολικού συστήματος της Λουιζιάνα δεν είχαν καταφέρει έπειτα από πολλά χρόνια προσπαθειών». (Σελ. 19).
«Εκπαιδευτική υφαρπαγή γης», αποκάλεσαν οι δάσκαλοι των δημοσίων σχολείων, το σχέδιο Φρίντμαν, καθώς έβλεπαν τα χρήματα του κράτους που προορίζονταν για τους πλημμυροπαθείς να χρησιμοποιούνται για να εξαλειφθεί το δημόσιο σύστημα παιδείας και να αντικατασταθεί από το ιδιωτικό προς όφελος των εμπόρων παιδείας.
«Όσο για μένα», γράφει η Ναόμι, «προτιμώ να ονομάζω αυτές τις ενορχηστρωμένες επιδρομές εναντίον της δημόσιας σφαίρας ύστερα από καταστρεπτικά συμβάντα, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση των καταστροφών ως επιχειρηματικών ευκαιριών, ως καπιταλισμό της καταστροφής». ( Σελ. 19).
Από την κεϊνσιανή επανάσταση στην αντεπανάσταση της Σχολής του Σικάγου
Μετά το κραχ του 1929 και την Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε, το αίτημα των κοινωνιών ήταν η κρατική παρέμβαση στην οικονομία. Η εφαρμογή του «laisser faire» δηλαδή της ανεμπόδιστης δράσης του καπιταλισμού και της αυτορυθμιζόμενης αγοράς, είχε αποτύχει παταγωδώς. Το κράτος τότε άρχισε να παρεμβαίνει στη ρύθμιση της οικονομίας.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εφαρμόστηκε η κεϊνσιανική θεωρία: Μεικτή οικονομία, κοινωνικό κράτος, προστασία της εγχώριας βιομηχανίας, ρύθμιση των τιμών, κρατική ρύθμιση στην παραγωγή και διανομή αγαθών, διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων, κρατική ιδιοκτησία στα δημόσια αγαθά κ.ά. Η Δύση πέρασε σε μια μορφή «ευπρεπούς καπιταλισμού».
Από την άλλη, ο καπιταλισμός, στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο έπρεπε να κάνει σημαντικές υποχωρήσεις προκειμένου να επιβιώσει. Τα μάτια της ανθρωπότητας ήταν στραμμένα προς τη νεαρή τότε αλλά ελπιδοφόρα Σοβιετική Ένωση, που όχι μόνον είχε νικήσει το Ναζισμό αλλά υποσχόταν την επιτυχία της σοσιαλιστικής διαχείρισης της οικονομίας.
Οι λαοί της Δύσης συνεπαρμένοι από την αντιφασιστική νίκη, την επιτυχία της κινέζικης επανάστασης και την άνοδο του αριστερού κινήματος, αύξαναν τις απαιτήσεις τους, μέσα από το ισχυρό εργατικό κίνημα, το οποίο εμπνεόταν από τις σοσιαλιστικές ιδέες.
Οι κεϊνσιανιστές έπρεπε πάσει θυσία να ανακόψουν αυτό το παγκόσμιο ρεύμα προς το σοσιαλισμό. Έτσι πραγματοποιήθηκε το Νιου Ντιλ (η νέα συμφωνία) ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Μια ανακωχή ανάμεσα στο κράτος, στις εταιρείες και στους εργαζόμενους. Ήταν μια μορφή επανάστασης.
Όπου όμως νικά μια επανάσταση αρχίζει η δράσης της αντεπανάστασης.
Στην προκειμένη περίπτωση, η αντεπανάσταση ξεκινά τη δράση της δειλά-δειλά από το Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Σικάγου. Εκεί, ήδη από τη δεκαετία του 1950, μια φατρία δεξιών οικονομολόγων προπαγανδίζει την φονταμενταλιστική εκδοχή του καπιταλισμού. Είναι η Σχολή του Σικάγου. Ισχυρότατο μέλος της ο Μίλτον Φρίντμαν.
Ο μαχητής του «ανόθευτου καπιταλισμού». Ο μέντορας του Πινοσέτ, του Νίξον, της Θάτσερ, του Μπους, του Τσένι, του Ράμσφιλντ, του Σουχάρτο, του Γιέλτσιν και πολλών ακόμα υπουργών οικονομικών, προέδρων των ΗΠΑ, ολιγαρχών της Ρωσίας, δικτατόρων του Τρίτου Κόσμου, στελεχών του ΔΝΤ και των τραπεζών. Μήπως ήταν και μέντορας του Παπακωνσταντίνου,του Προβόπουλου, του Παπανδρέου και του Σαμαρά;
Για τη Σχολή του Σικάγου, οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση «βρωμούσε σοσιαλισμό». Ο μεγαλύτερος εχθρός της Σχολής δεν ήταν ο μαρξισμός, που μιλούσε ξεκάθαρα για ανατροπή του καπιταλισμού και εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, αλλά ο κεϊνσιανισμός. Αυτό το απόστημα πάνω στη θεωρία του καπιταλισμού που εμπόδιζε την ελευθερία της αγοράς.
Επομένως για τον Φρίντμαν και τους οπαδούς του η επιστροφή στον ανόθευτο καπιταλισμό ήταν ζήτημα αρχής. Ξεκίνησαν λοιπόν μια σταυροφορία ενάντια στον κεϊνσιανισμό και περίμεναν είκοσι ολόκληρα χρόνια μέχρι να δουν την πρώτη εφαρμογή των ιδεών τους.
Το δόγμα του φριντμανισμού
Το τρίπτυχο του νεοσυντηριτισμού:
Πρώτον: Κατάργηση όλων των κανόνων και των ρυθμίσεων που εμποδίζουν τη συσσώρευση κερδών.
Δεύτερον: Πώληση από το κράτος ολόκληρης της δημόσιας περιουσίας σε ιδιώτες, ώστε να την εκμεταλλευτούν με το μεγαλύτερο, ει δυνατόν, κέρδος.
Τρίτον: Δραματικές περικοπές στη χρηματοδότηση των κοινωνικών προγραμμάτων.
Με βάση το τρίπτυχο ο Φρίντμαν επεξεργάστηκε και όλες τις λεπτομέρειες ενός τέτοιου προγράμματος. Παραθέτουμε μερικές από αυτές.
Απόλυτη ελευθερία των εταιρειών. Να πωλούν τα προϊόντα τους παντού στον κόσμο. Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να προστατεύουν την εγχώρια παραγωγή.
Δεν υπάρχουν «προστατευόμενα» εγχώρια προϊόντα. Κατάργηση των δασμών. Κατάργηση της κρατικής ρύθμισης των τιμών και απελευθέρωση τους.
Η αγορά καθορίζει τις τιμές. Ακόμα και τις τιμές της εργασίας. Δηλαδή οι εταιρείες κρίνουν τί μισθούς θα δώσουν στους εργαζομένους. Επομένως κατάργηση του κατώτατου μισθού. Κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων.
Ενιαίος φορολογικός συντελεστής για όλους. Πλούσιους και φτωχούς.
Ιδιωτικοποιήσεις Στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στα ταχυδρομεία, στα συνταξιοδοτικά ταμεία, στην παιδεία, στα εθνικά πάρκα, στους εθνικούς δρόμους. Πλήρης ιδιωτικοποίηση του εθνικού πλούτου. Υπέργειου, υπόγειου, υποθαλάσσιου κ.λπ.
Με λίγα λόγια, ο Φρίντμαν ζητούσε την κατάργηση του Νιου Ντιλ.
Η αντεπανάσταση της Σχολής του Σικάγου ήθελε να πάρει πίσω όλες τις κατακτήσεις της Ανθρωπότητας.
«Για τον Φρίντμαν όλος αυτός ο κοινός πλούτος έπρεπε να μεταβεί σε ιδιωτικά χέρια για λόγους αρχής». (Σελ. 86).
Ο καπιταλισμός στο πρώτο στάδιο της επέκτασης του βασίστηκε στην αποικιοκρατία: Ανακάλυψη νέων περιοχών, υφαρπαγή της γης και των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Ο πόλεμος του Φρίντμαν ενάντια στο κοινωνικό κράτος πρόνοιας υποσχόταν στις εταιρείες νέες πηγές πλουτισμού. Η νέα «περιοχή» που έπρεπε να κατακτηθεί αυτή τη φορά ήταν το ίδιο το κράτος. Οι δημόσια περιουσία και οι κρατικές υπηρεσίες έπρεπε να εκποιηθούν. Με αντίτιμο πολύ χαμηλότερο της πραγματικής τους αξίας.
Οι πολυεθνικές και τα μονοπώλια καθώς γιγαντώνονταν άρχισαν να πιέζουν τις κυβερνήσεις για κατάργηση των κρατικών ρυθμίσεων.
Πώς όμως θα γινόταν μια τέτοια στροφή σε μια Ευρώπη και Αμερική που ευημερούσε, με ένα πανίσχυρο εργατικό κίνημα και το «αντίπαλο δέος» του εφαρμοσμένου σοσιαλισμού να φαντάζει απειλητικά στους καπιταλιστές;
Η «θεραπεία» του Κάμερον, που μετά τα δωμάτια των ασθενών εφαρμόστηκε από τη CIA μέσα στα κελιά των βασανιστηρίων, είχε ήδη δώσει την απάντηση.
Ο πυρήνας της τακτικής-Το «δόγμα του σοκ1».
Ενώ το όραμα του Κάμερον ήταν να επαναφέρει τον ανθρώπινο νου σε κατάσταση «λευκής σελίδας», ο Φρίντμαν οραματιζόταν να μετατρέψει ολόκληρες κοινωνίες σε «λευκή σελίδα», προκειμένου να χειραγωγηθεί εύκολα η κοινωνική συνείδηση και ψυχολογία. Να μειωθούν οι αντιστάσεις του κοινωνικού σώματος κάνοντας εύκολο το πέρασμα συγκεκριμένων πολιτικών.
«Μόνο μία κρίση – είτε είναι είτε απλώς εκλαμβάνεται ως πραγματική- οδηγεί σε πραγματικές αλλαγές. Όταν ξεσπάει μια κρίση, οι δράσεις που αναπτύσσονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική λειτουργία μας: να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες, να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες, έως ότου το πολιτικά αδύνατον καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο», δίδασκε ο Φρίντμαν.
Μετά από μια μείζονα κρίση ενόσω οι πολίτες βρίσκονται ακόμα σε κατάσταση σοκ, εκποιούνται ολόκληρα τμήματα της δημόσιας σφαίρας σε ιδιώτες. Η νομιμοποίηση γίνεται με το επιχείρημα των «αναγκαίων μεταρρυθμίσεων».
Το δόγμα του σοκ εφαρμόζεται πάντα μετά από ένα συλλογικό τραύμα. Είτε αυτό προκληθεί από φυσικά φαινόμενα (π.χ. τσουνάμι, πλημμύρες) είτε από μια οικονομική κρίση, συνήθως κατασκευασμένη, όπως θα δούμε στο 3ο μέρος του άρθρου μας.
Είκοσι χρόνια περίμεναν ο Φρίντμαν και οι εταιρείες μέχρι να τους δοθεί η πρώτη μεγάλη ευκαιρία.
Κι επειδή η μεγάλη ευκαιρία δεν ερχόταν από μόνη της την κατασκεύασαν.
Κι ήταν τότε την 11η Σεπτεμβρίου του 1973, που η ανθρωπότητα παρακολούθησε σοκαρισμένη την κατάλυση με πραξικόπημα ενός δημοκρατικού πολιτεύματος και τη δολοφονία ενός εκλεγμένου σοσιαλιστή Προέδρου. Λατινική Αμερική και Ασία ήπιαν ολόκληρο το δηλητηριώδες ποτήρι του καπιταλισμού της καταστροφής. Λαοί ολόκληροι ένοιωσαν πάνω στο σώμα τους το ηλεκτροσόκ, τις σφαγές, τη φτώχεια, την ανεργία, τη δικτατορία. Ήταν ένας ακόμα γύρος της καθολικής επέλασης του αδηφάγου, αδίστακτου και απάνθρωπου ιμπεριαλισμού, μετά τους αιώνες της ωμής αποικιοκρατίας.
Κι ήταν μετά από 28 χρόνια την 11η Σεπτεμβρίου 2001, που ζήσαμε τη δολοφονία 3.000 Αμερικανών πολιτών στους Δίδυμους Πύργους.
Η τερατώδης Σχολή του Σικάγου, ο φριντμανικός Μπους και οι πολυεθνικές χρησιμοποίησαν το συλλογικό τραύμα, που προκάλεσε το σοκ από το λεγόμενο τρομοκρατικό χτύπημα, για να στείλουν το νέο εκκωφαντικό μήνυμα προς την Ανθρωπότητα: Αρχίζει ο επόμενος γύρος. Έρχεται κι η σειρά σας!
Συνεχίζεται….
Στο τρίτο, προτελευταίο άρθρο: Παραδείγματα της εφαρμογής του καπιταλισμού της καταστροφής.
Αναστασία Βούλγαρη για την Επιτροπή Ιδεολογίας
Συνεργάτες: Σπύρος Βούλγαρης, Ρούλα Κροντήρη
1Ο όρος είναι της Ναόμι Κλάιν