Από την ομιλία του Α. Αλαβάνου στη συνάντηση στελεχών του Σχεδίου Β την Κυριακή 25.1 στην Αθήνα
Κάποιος σύντροφος εδώ μας συμβούλεψε σήμερα το πρωί, ως Σχέδιο Β στον δημόσιο λόγο μας να «κάνουμε την πάπια» για την Αργεντινή, γιατί, σύμφωνα με τη γραμμή των μέσων ενημέρωσης, η νομισματική αναταραχή εκεί αποδυναμώνει τις θέσεις μας για τις βαθιές αλλαγές που απαιτούνται στην Ελλάδα, όπου συμπεριλαμβάνεται και η αντικατάσταση του ευρώ από ένα εθνικό νόμισμα.
Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Η ύφεση και η χρεοκοπία της Αργεντινής, όπως και η μεγάλη ύφεση των ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο στα ’30, η κρίση στη Νοτιανατολική Ασία πριν μερικές δεκαετίες, στη Ρωσία πριν μία, στην Ισλανδία πριν λίγα χρόνια, με πολλά κοινά στοιχεία με τη δική μας, μας προσφέρουν ένα πολύτιμο υλικό για μελέτη. Αυτό που διακρίνει το Σχέδιο Β είναι η απόρριψη του υποκριτικού και προσχηματικού λόγου, το εγχείρημα ειλικρίνειας που είναι αναγκαίο για να μπορέσει ο λαός μας να κάνει τις σωστές επιλογές. Ακόμα κι αν τα γεγονότα είναι ενάντιά μας ή μπορεί να αποδυναμώσουν κάποια επιχειρήματά μας.
Στην περίπτωση της Αργεντινής σήμερα δεν συμβαίνει αυτό. Αντίθετα, ό,τι γίνεται εκεί μας βοηθάει να εξελίξουμε και να επεξεργασθούμε καλύτερα τις θέσεις μας. Κι αυτό γιατί:
Πρώτο, όσο κι αν φανεί παράδοξο για το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται σήμερα τα προβλήματα της Αργεντινής δεν φταίει το «μαλακό» νόμισμα και η νομισματική επέκταση. Φταίει το «σκληρό» νόμισμα και ο νομισματικός περιορισμός. Δεν πρόκειται για δύσκολες στιγμές μόνο στη δεύτερη σε μέγεθος χώρα της Λατινικής Αμερικής, αλλά σε όλες τις αναδυόμενες χώρες. Στη Βραζιλία, στη Ρωσία, στην Ινδία, στην Τουρκία, στις Ινδίες, στη Νότια Αφρική, που μέχρι πριν λίγο δημιουργούσαν έκπληξη με τους ψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αιτία είναι η αναδίπλωση της πολιτικής των ΗΠΑ για Ποσοτική Επέκταση (Quantitative Easing), για μεγάλη δηλαδή αύξηση του νομισματικού όγκου, αποδυνάμωση της νομισματικής κυκλοφορίας (Monetary Tapering) για λόγους πρόληψης του πληθωρισμού και πτώσης του δολαρίου. Ό,τι γίνεται όμως με το νόμισμα σε μια χώρα, γίνεται με το δολάριο, το πιο διαδεδομένο διεθνές νόμισμα σε όλο τον κόσμο. Έλλειψη κεφαλαίων, αποδυνάμωση του εξωτερικού ισοζυγίου, στενότητα στη ρευστότητα, ανάγκη για βραχυπρόθεσμο δανεισμό, υποτίμηση των νομισμάτων τους είναι οι επιπτώσεις στις αναδυόμενες χώρες, που είχαν σε μεγάλο βαθμό ευνοηθεί από τη μεγάλη διεύρυνση των αμερικανικών κεφαλαίων λόγω της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αυτό το πλαίσιο που αρχίζει και γίνεται ασφυκτικό και στην κάθε χώρα από αυτές έρχονται στην επιφάνεια τα ξεχωριστά της αδύναμα σημεία. Στη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική, όπου το ραντ βρίσκεται στο πιο χαμηλό σημείο την τελευταία πενταετία, η μείωση των εξαγωγών, που επηρεάζονται και από τη μείωση των κινεζικών επενδύσεων. Στη Ρωσία η μείωση της τιμής των εξαγωγικών της πρώτων υλών. Στην Τουρκία, με σημαντική υποτίμηση της λίρας της, η απολιτική αποσταθεροποίηση. Στην Αργεντινή η εσωτερική οικονομική δυσλειτουργία.
Δεύτερο, η μεγάλη στροφή της Αργεντινής το 2002 παραμένει ένα πολύτιμο μάθημα. Το «σκληρό» πέσο, ο υψηλός δανεισμός, η αποτυχία της δημοσιονομικής πολιτικής, οι δυσκολίες σε όλη τη νοτιαμερικανική ήπειρο είχαν οδηγήσει την Αργεντινή στο χάος. Σε συνθήκες κοινωνικής αναταραχής, λεηλασιών, πείνας, πολιτικής διάλυσης με τους προέδρους δημοκρατίας να φεύγουν με το ελικόπτερο και να εναλλάσσονται μέσα σε μήνες, ο πρόεδρος Rodriguez Saa την τελευταία βδομάδα του Δεκέμβρη του 2001 ανακοινώνει την παύση πληρωμών του δημοσίου χρέους, ύψους 132 δις δολαρίων. Τον Ιανουάριο του 2002 ο νέος πρόεδρος Eduardo Duhalde ανακοινώνει την κατάργηση της επί δεκαετία ισοτιμίας 1:1 του πέσο με το αμερικάνικο δολάριο, ένα είδος εξόδου της Αργεντινής από το δολάριο. Τον Μάιο του 2003 αναλαμβάνει νέος πρόεδρος ο Nestor Kirchner. Από εκείνη την στιγμή αρχίζει να τερματίζεται η πολιτική αστάθεια και να εφαρμόζεται μια σταθερή πολιτική με επίκεντρο την υποκατάσταση των εισαγωγών και το Κοινωνικό Κράτος και σε δεύτερη φάση την εξαγωγική επέκταση. Τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας μιλάν από μόνα τους και είναι εντυπωσιακά. Εξέλιξη του ΑΕΠ: 2002, -10,9%. 2003, +8,8%. 2004, + 9,0%. 2005, +9,2%. 2006, +8,5%. Πορεία της ανεργίας: 2002, 17,9%. 2003, 16,1%. 2004, 12,6%. 2005, 10,6%. 2006, 10,1%.
Τρίτο, το 1789 γίνεται η γαλλική επανάσταση, η κορυφαία για όλη την ανθρωπότητα στιγμή της «ελευθερίας, ισότητας, αδελφοσύνης». Το 1804 εγκαθίσταται, όχι ως βασιλέας καν, αλλά ως αυτοκράτορας ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το 1805 στη Μάχη των Τριών Αυτοκρατόρων στο Αούστερλιτς ο Ναπολέων συντρίβει τα συμμαχικά στρατεύματα των αντιπάλων του. Το 1815 στη Μάχη του Βατερλό συντρίβεται από αυτούς. Η ιστορία δεν δίνει ισόβια ασυλία από λάθη ούτε σε χώρες, ούτε σε επαναστάσεις, ούτε σε κινήματα, ούτε σε πρόσωπα, όσους θριάμβους κι αν πέτυχαν κάποια στιγμή. Είναι αμείλικτη στο λάθος, ακόμα και για τους πριν από λίγο νικητές. Αυτό το είδαμε τον περασμένο αιώνα και στη Γερμανία και στη Ρωσία και στην Κίνα και στο Βιετνάμ. Από τον κανόνα αυτό δεν εξαιρείται κανείς, ούτε μικρός ούτε μεγάλος. Ούτε η Αργεντινή. Και η Αργεντινή στην πορεία έκανε τρία μεγάλα λάθη, κυρίως κατά τη διάρκεια της προεδρίας της Christina Fernandez de Kirchner. Το πρώτο ήταν ότι δεν αντιμετώπισε τα μεγάλα καπιταλιστικά συμφέροντα που την είχαν στημένη στη γωνία. Όταν το 2008, στα πλαίσια της δυναμικής ανάπτυξης των εξαγωγών, αποφασίζει για αναδιανεμητικούς λόγους να φορολογήσει τα εξαγόμενα αγροτικά προϊόντα, η Μonsanto και άλλες πολυεθνικές με τεράστιες εκτάσεις, οι τσιφλικάδες και μεγαλοκαουμπόιδες της χώρας, πετυχαίνοντας μια συμμαχία του «el campo» με το σύνολο σχεδόν των μικροαγροτών παραλύουν τη χώρα, ανακόπτουν την ανάπτυξη, επιτυγχάνουν την καταψήφιση των φορολογικών μέτρων στη Γερουσία, απαξιώνουν την κυβέρνηση. Παρόλα αυτά το ΑΕΠ συνέχισε να εξελίσσεται ανοδικά, αλλά με επιβραδυμένους ρυθμούς. Το δεύτερο λάθος ήταν ότι ενώ η Αργεντινή τα πρώτα χρόνια κατάφερε εντυπωσιακή υποκατάσταση των εισαγωγών από την εγχώρια παραγωγή, μεσοπρόθεσμα απέτυχε παταγωδώς και στην προωθημένη τεχνολογικά μεταποίηση και στην ενέργεια και σε άλλους τομείς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το αυξημένο εισόδημα της κοινωνίας να στρέφεται προς τις εισαγωγές, να επιδεινώνεται το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, να ανεβαίνει ο πληθωρισμός.
Τέταρτο, το τρίτο μεγάλο λάθος είναι στη βάση των σημερινών προβλημάτων. Κανείς δεν μπορεί να κάνει ότι γουστάρει, αγνοώντας τα οικονομικά μεγέθη. Η άνοδος του πληθωρισμού πέρα από ορισμένα κάθε φορά όρια είναι η προειδοποίηση για τον αυτοπεριορισμό των νομισματικών πολιτικών, τις ρυθμίσεις για τα επιτόκια, την αύξηση της παραγωγικότητας. Η κυβέρνηση με την αλαζονεία του μεγαλοεισαγωγέα συνέχισε την επεκτατική πολιτική σε χαλεπούς καιρούς, τα χρόνια της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που ξέσπασε το 2008. Τα 4 τελευταία χρόνια η νομισματική κυκλοφορία ανέβαινε κατά 30% ετησίως – είναι αλήθεια όμως ότι μέχρι τώρα με τιμαριθμικές αναπροσαρμογές η κυβέρνηση δεν άφηνε να πέσει η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα από 100 δις δολάρια πριν μια δεκαετία έπεσαν στα 29 δις. Από το 2011 επανήλθαν έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων. Περιορισμοί στη συναλλαγματική δαπάνη στους αργεντινούς τουρίστες, στις πιστωτικές κάρτες, στο διαδίκτυο, που ενόχλησαν ιδιαίτερα τη νεολαία. Η κυβέρνηση Fernandez όμως έκανε το χειρότερο που μπορούσε να κάνει. Άρχισε να λέει εν ψυχρώ ψέματα στον κόσμο, να παρουσιάζει πλαστά στοιχεία για την άνοδο των τιμών. Εμφάνιζε πληθωρισμό 10% ενώ στην πραγματικότητα κινούνταν στα επίπεδα του 25%. Αυτό προκάλεσε μαζική δυσπιστία, αναξιοπιστία στο νόμισμα, έντονη ζήτηση δολαρίων για ασφάλεια, εκτεταμένη μαύρη αγορά. Αυτή τη βδομάδα το πέσο κατρακύλησε στις διεθνείς αγορές κατά 15%. Το δολάριο είναι πια 8 πέσο. Η κυβέρνηση αποφασίζει τελικά από τη Δευτέρα 27.1 να αμβλύνει τους ελέγχους στη μετατροπή συναλλάγματος, να επιτρέπει τη μετατροπή καταθέσεων από το εθνικό νόμισμα σε δολάρια και μειώνει τη φορολογία τους. Στη μαύρη αγορά από την Πέμπτη μέχρι την Παρασκευή το δολάριο από 13 πέσο έπεσε στα 11, πράγμα που δείχνει ότι τα νέα μέτρα έχουν κάποιο αποτέλεσμα, παρά τη σπασμωδικότητα που έχει η κυβερνητική πολιτική. Εννοείται ότι οι δείκτες ΑΕΠ και ανεργίας της Αργεντινής και τα τελευταία χρόνια δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το μαύρο χάλι της Ελλάδας.
Τι μπορούμε να σκεφτούμε από όλη αυτή την εμπειρία της Αργεντινής από το τέλος του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα Ότι για μια υπερχρεωμένη χώρα σε βαθιά ύφεση η απόκτηση εθνικής νομισματικής πολιτικής και η παύση πληρωμών στους δανειστές είναι η απόλυτη και αναγκαστική προτεραιότητα. Δεν αρκεί αυτό. Η υποκατάσταση των εισαγωγών και η ενίσχυση του Κοινωνικού Κράτους για την αύξηση της ζήτησης είναι αναγκαία συνοδευτικά μέτρα. Δεν αρκεί ούτε αυτό. Η παραγωγική τεχνολογική ανασυγκρότηση και η συντριβή των εγκαταστημένων μεγάλων καπιταλιστικών συμφερόντων αν λείπουν, οδηγούν σε αποσταθεροποίηση μιας πορείας βαθιών μετασχηματισμών. Δεν αρκεί ούτε αυτό. Η ακριβής γνώση της οικονομικής πραγματικότητας και η μη αντικατάσταση της από ευσεβείς πόθους είναι αυτονόητη σε ένα τόσο δύσκολο δρομολόγιο. Δεν αρκεί ούτε αυτό.
Ο Πρόεδρος Kirchner στήριξε την πολιτική της διαγραφής του 75% του χρέους, πράγμα που πέτυχε, και της σωτηρίας της Αργεντινής, πράγμα που επίσης πέτυχε, με ένα ηθικό πρόταγμα. «Η επιβίωση του λαού μου, πάνω από τις αξιώσεις των δανειστών». Τέτοια ριζοσπαστικά εγχειρήματα για να προχωρούν πρέπει να ενσωματώνουν και να ανανεώνουν συνεχώς ένα φορτίο θετικών αξιών. Ανάμεσα σε αυτές η ειλικρίνεια απέναντι στην κοινωνία που είναι προϋπόθεση για την αξιοπιστία, για την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης και στήριξης της. Αντίθετα δυνάμεις που προσφεύγουν στο ψέμα, στην εξαπάτηση του λαού, στον υποκριτικό και προσχηματικό λόγο μόνο ζημιά μπορούν να κάνουν. Όσο απλό κι αν είναι αυτό, ας γνωρίζουμε έγκαιρα ότι είναι καθοριστικό. Πρώτα από όλα για μας εδώ στην Ελλάδα.