Μέσα στην επόμενη δεκαετία, η Τουρκία θα γίνει ένας σημαντικός σταθμός για τη μεταφορά του φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Σε μια περιοχή όπου κάθε χώρα επιθυμεί να γίνει ενεργειακός κόμβος, ο πλεονεκτικός ρόλος της Τουρκίας προκαλεί ευρεία ανησυχία. Ωστόσο, σε μεγάλο μέρος, χωρίς λόγο: η Τουρκία έχει λίγα να κερδίσει και πολλά να χάσει από την κατάχρηση της θέσης της ως χώρα μεταφοράς του φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Αντί να προβαίνουν σε άσκοπες αντιπαλότητες, οι χώρες της περιοχής θα πρέπει να αναγνωρίσουν πως ένας αγωγός από τη Ρωσία έως την Τουρκία θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες, εάν μπορέσουν να ενισχύσουν τις δυνάμεις της αγοράς που πραγματικά θα φέρουν ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη παίρνει ένα μικρό μέρος του φυσικού της αερίου μέσω της Τουρκίας: ένα ελάχιστο μέρος του φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν εισέρχεται μέσω της Τουρκίας στην Ελλάδα, καλύπτοντας το 20% των αναγκών της χώρας για το 2014. Ωστόσο μέσα στην επόμενη δεκαετία, δύο αγωγοί θα κάνουν την Τουρκία πιο σημαντικό μεταφορέα: ο Αδριατικός Αγωγός που θα μεταφέρει (τουλάχιστον) 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο στα Βαλκάνια και την Ιταλία, και ο νεοπροταθείς και διστακτικά επονομαζόμενος αγωγός “Turk Stream” που θα δημιουργήσει έναν νέο σύνδεσμο ανάμεσα σε Ρωσία και Τουρκία που θα επιτρέψει στη Μόσχα να μεταφέρει φυσικό αέριος προς τη νοτιοανατολική Ευρώπη μέσω της Τουρκίας αντί (ή επιπλέον) της Ουκρανίας.
Δε γνωρίζουμε αρκετά για τον “Turk Stream” για να αντιληφθούμε πλήρως τη σημασία του (ούτε μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα κατασκευαστεί). Άλλωστε, ο “South Stream”, ο αγωγός τον οποίο αντικατέστησε ο “Turk Stream”, άλλαξε πολύ από το αρχικό σχέδιο μέχρι που εγκαταλείφθηκε ολοσχερώς τον Νοέμβριο του 2014: το προτεινόμενο μέγεθός του διπλασιάστηκε, η διαδρομή και ο τελικός σταθμός του άλλαξε, το ίδιο και οι εταιρείες που σχετίζονταν με αυτόν. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η Ρωσία θα ήθελε να μεταφέρει μέσω της Τουρκίας φυσικό αέριο που διαπερνά τώρα την Ουκρανία. Αυτό συνέβη όταν ο “Nord Stream”, ο αγωγός που συνδέει τη Ρωσία με τη Γερμανία, ενεργοποιήθηκε στο τέλος του 2011: λειτούργησε ως εναλλακτική διαδρομή για το φυσικό αέριο που ως τότε περνούσε από την Ουκρανία. Το σύνολο του φυσικού αερίου που η Ρωσία θα μεταφέρει μέσω της Ουκρανίας φέτος είναι περίπου το μισό από το 2005, εν μέρει χάρη στον “Nord Stream”. Ο “Turk Stream” θα επέφερε ένα ακόμη πλήγμα στην Ουκρανία, καθώς η Τουρκία θα γινόταν ο μεταφορέας του ρωσικού αερίου στα Βαλκάνια και πιθανώς και την Ιταλία.
Τι θα σήμαινε μια τέτοια αλλαγή διαδρομής; Αυτού του είδους οι αγωγοί τείνουν να ερμηνεύονται με γεωπολιτικούς όρους, αλλά συνήθως υπάρχει και μια εμπορική λογική πίσω τους. Οι μισές εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας στην Τουρκία διαπερνούν την Ουκρανία, τη Μολδαβία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία (ο Βαλκανικός Αγωγός). Η πληρωμή των διαμεσολαβητών αυξάνει τις τιμές για την Τουρκία και μειώνει τα κέρδη για την Gazprom. Η αποφυγή τους φαντάζει λογική εμπορικά, ανάλογα με το κόστος του νέου αγωγού. Και η εξαγωγή αερίου στη νοτιανατολική Ευρώπη μέσω της Τουρκίας αντί του Βαλκανικού Αγωγού θα μπορούσε να χαμηλώσει τις τιμές και για άλλες χώρες όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία (η Gazprom αντιμετωπίζει ως τώρα πιέσεις ανταγωνισμού).
Όσο για τις ευρύτερες πολιτικές συνέπειες αυτών των αλλαγών; Παρ’ ότι οι χώρες συνηθίζουν να διαφημίζουν τις πιθανότητες να γίνουν ενεργειακοί κόμβοι, συνήθως αναφέρονται σε γενικόλογα οφέλη τα οποία σπάνια διατυπώνουν σαφώς. Σε απλούς όρους, οι χώρες λαμβάνουν τέλη μεταφοράς για την υπηρεσία που προσφέρουν. Η αυξημένη μεταφορά μπορεί να σημάνει και χαμηλότερες τιμές, αλλά μόνον υπό ορισμένες συνθήκες, όπως ο ανταγωνισμός: η τιμή του ρωσικού αερίου στη Σλοβακία για παράδειγμα είναι υψηλότερη από ότι στην Τσεχία, παρ’ ότι η πρώτη μεταφέρει περισσότερο αέριο από τη δεύτερη.
Η πεποίθηση ότι το να είναι μια χώρα ενεργειακή διαδρομή επιφέρει κάποια πολιτικά οφέλη είναι επίσης αμφίβολη. Εάν αποκλείσουμε την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, η Σλοβακία είναι ο μεγαλύτερος μεταφορέας φυσικού αερίου στην Ευρώπη, ακολουθούμενη από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Πολωνία και την Τσεχία. Όλες αυτές οι χώρες μετέφεραν περισσότερα από 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2013, ένας όγκος που η Τουρκία ελπίζει να φτάσει στα μισά της δεκαετίας του 2020. Ποια γεωπολιτικά οφέλη κατάφεραν να απολαύσουν αυτές οι χώρες από τη θέση τους αυτή; Μάλλον κανένα. Η αιτία είναι απλή: οι χώρες μεταφοράς επιβιώνουν μόνον εάν είναι αξιόπιστες, εάν επιχειρήσουν να καταχραστούν τη θέση τους οι συνεργάτες τους θα βρουν αντικαταστάτες.
Αρκετά παραδείγματα αποδεικνύουν αυτό το γεγονός. Όταν οι σχέσεις Ρωσίας και Ουκρανίας επιδεινώθηκαν, η Gazprom βρήκε εναλλακτική κατασκευάζοντας τον “Nord Stream”. Παρομοίως, όταν η Ρωσία αποδείχθηκε αναξιόπιστη χώρα μεταφοράς για το Τουρκμενιστάν το 2009 (όταν μια έκρηξη διέκοψε τη ροή του αερίου προς τα βόρια), το Τουρκμενιστάν βελτίωσε τις σχέσεις του με την Κίνα, και σύντομα μετά από αυτό η Κίνα αντικατέστησε τη Ρωσία ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας του τουρκμενικού αερίου. Σήμερα, περισσότερο από τις μισές εξαγωγές φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν πηγαίνουν στην Κίνα. Και όταν η Αλγερία αποφάσισε να διπλασιάσει τη στρατηγική αγωγών της, επέλεξε να κατασκευάσει δύο αγωγούς που έφταναν την Ισπανία και την Ιταλία απευθείας, αντί να επεκτείνει τους υπάρχοντες που διαπερνούσαν το Μαρόκο και την Τυνησία (μόνο ο αγωγός της Ισπανίας έχει κατασκευαστεί ως τώρα).
Η ιστορία των ρωσο-ουκρανικών σχέσεων θα πρέπει επίσης να καταρρίψει οποιεσδήποτε ψευδαισθήσεις πως είτε ο αποστολέας είτε ο μεταφορέας του φυσικού αερίου έχουν οποιονδήποτε πολιτικό έλεγχο πάνω στον άλλο. Αυτές οι χώρες μοιάζουν με φυλακισμένους που έχουν δεθεί μεταξύ τους με χειροπέδες – πέφτουν και σηκώνονται μαζί, τουλάχιστον ως το σημείο που ο ένας από τους δύο γίνεται τόσο μεγάλο βάρος που ο άλλος αποφασίζει να κόψει τα δεσμά. Ο δυνατότερος μπορεί να καταπιέσει τον αδύναμο, ή ο αδύναμος να καθυστερήσει τον δυνατό. Ωστόσο η σχέση διαρκεί μόνον όσο χρειάζεται.
Ούτε και θα πρέπει κάποια χώρα να περιμένει πως επειδή είναι «γεω-στρατηγικά» σημαντική, οι άλλες χώρες θα τρέξουν να τη στηρίξουν όταν θα αντιμετωπίσει προβλήματα. Όπως δείχνει και πάλι η περίπτωση της Ουκρανίας, οι «απ’ έξω» θα λάβουν υπόψη ένα εύρος στρατηγικών ενδιαφερόντων πριν αποφασίσουν πότε και πώς θα παρέμβουν σε μια διαμάχη. Φυσικά, όταν κάνει συμβαίνει σε μια χώρα μεταφοράς, οι συνέπειες γίνονται αισθητές ευρύτερα, κάτι που μπορεί να αναγκάσει άλλους να παρέμβουν, ωστόσο θα το κάνουν διστακτικά, εάν το κάνουν καθόλου. Και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πολύ πρόσκαιρο, ιδιαίτερα εάν τα προβλήματα οδηγήσουν τις χώρες να αναπτύξουν εναλλακτικές.
Γι’ αυτό η νοτιανατολική Ευρώπη θα πρέπει να αγνοήσει τις δηλώσεις που αποδίδουν μεγάλη γεωστρατηγική σημασία στο να γίνει η Τουρκία κόμβος φυσικού αερίου. Η Τουρκία είναι η μόνη αγορά στην Ευρώπη που θα αναπτυχθεί σημαντικά μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες – είναι αναπόφευκτο πως περισσότερο φυσικό αέριο θα περάσει από αυτήν. Και η ποικιλία διαδρομών ελαττώνει τη δυνατότητα οποιασδήποτε χώρας μεταφοράς, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, να αποσπάσει ιδιαίτερα οφέλη, ιδιαίτερα εάν η Ρωσία μπορεί να βάλει την Τουρκία να ανταγωνιστεί την Ουκρανία, αποτρέποντας και τις δύο να εξάγουν πολύ μεγάλα κόστη (εμπορικά ή όχι) για τις υπηρεσίες μεταφοράς τους.
Η νοτιοανατολική Ευρώπη μπορεί να επωφεληθεί από αυτές τις αλλαγές. Τα τελευταία χρόνια η περιοχή έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά έχοντας υπερβολικά πολλές ανταγωνιστικές προτάσεις για νέες υποδομές: όταν ο αγώνας για Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, υπήρχαν τέσσερις προτεινόμενοι αγωγοί για να μεταφέρουν το αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη, εάν συμπεριλάβουμε μικρότερους, δευτερεύοντες αγωγές και άλλες υποδομές (όπως οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης), ο χάρτης φαινόταν πλημμυρισμένος με υποδομές. Στην πραγματικότητα πολύ λίγα κατασκευάστηκαν (ή θα κατασκευαστούν). Η χάραξη γραμμών σε έναν χάρτη δίνει την εικόνα της δράσης, ωστόσο επίσης εμποδίζει την πράξη, καθώς οι επενδυτές συνεχίζουν να ζυγίζουν και να διερευνούν τις επιλογές τους, οι οποίες γίνονται πραγματοποιήσιμες ή περιττές υπό διαφορετικές συνθήκες. Το να έχει κανείς πολλές επιλογές δεν είναι πάντα καλό.
Παράλληλα, τα μέτρα που μπορούν πραγματικά να ενισχύσουν την ασφάλεια παραμερίζονται ενόψει την μεγαλειωδών προκηρύξεων. Πολλοί από τους προτεινόμενους αγωγούς δε θα χρειάζονταν εάν το υπάρχουν δίκτυο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καλύτερα – εάν το αέριο μπορούσε να μεταφερθεί εύκολα από τον νότο στον βορά, για παράδειγμα (φυσικά ή εικονικά) ή εάν οι μη κατεστημένες επιχειρήσεις είχαν πρόσβαση στα συνοριακά σημεία. Όμως αυτά τα μέτρα απαιτούν συντονισμό και προσεκτική τεχνική και ρυθμιστική δουλειά – με λίγα λόγια, είναι βαρετά σε σύγκριση με τα μεγαλόπνοα σχέδια των νέων μεγάλων αγωγών, και επίσης επιφέρουν μεγαλύτερο κίνδυνο να ενοχλήσουν κατεστημένα συμφέροντα. Αυτός είναι ο λόγος που οι πολιτικοί της περιοχής συνήθως τα αποφεύγουν.
Ωστόσο, μια νέα διαδρομή μέσω της Τουρκίας θα μπορούσε να είναι σημαντική ευκαιρία για τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Εάν ο “Turk Stream” θέσει σε αχρηστία την υπάρχουσα υποδομή που μεταφέρει αέριο στην Τουρκία μέσω Ουκρανίας, Μολδαβίας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας, το δίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για νέους σκοπούς, όπως και να επιτρέψει τη ροή του αερίου προς νέες κατευθύνσεις (τόσο σε μόνιμη βάση όσο και εκτάκτως). Αυτό έγινε στην Κεντρική Ευρώπη, επιτρέποντας στην Ουκρανία να έχει πρόσβαση σε φυσικό αέριο από την Ευρωπαϊκή Ένωση αντί της Ρωσίας. Το ειρωνικό της υπόθεσης είναι πως ήταν τελικά ο “Nord Stream”, ο αγωγός που θα παρέκαμπτε την Ουκρανία, αυτός που τελικά της επέτρεψε να έχει πρόσβαση σε φυσικό αέριο που δε θα μπορούσε να αγοράσει διαφορετικά. Η νοτιανατολική Ευρώπη μπορεί να μάθει από το παράδειγμά της.
Ο χάρτης φυσικού αερίου της νοτιανατολικής Ευρώπης θα αλλάξει μέσα στην επόμενη δεκαετία – αυτό είναι αναπόφευκτο. Είναι στο χέρι των χωρών της περιοχής, ωστόσο, να μεγιστοποιήσουν την ενεργειακή τους ασφάλεια. Για να το πετύχουν αυτό θα πρέπει να συγκεντρωθούν όχι τόσο στον εξοπλισμό (αγωγοί), αλλά στο λογισμικό – κανόνες και ρυθμίσεις που θα αξιοποιήσουν το υπάρχον δίκτυο και το επεκτείνουν. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο εάν σταματήσουν να ανησυχούν για την «πλεονεκτική γεωστρατηγική» θέση της Τουρκίας και να συγκεντρωθούν στις ευκαιρίες που προκύπτουν από τη θέση αυτή της Τουρκίας. Μόνον τότε θα μπορέσουν πραγματικά και ουσιαστικά να βελτιώσουν τη δική τους ενεργειακή ασφάλεια.
http://sofokleous10.gr/top-story/294314-t%CE%BF-%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B9-%CE%B4%CF%8D%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82